10. sınıf Biyoloji dersi Eşeye Bağlı Kalıtım-I Eşeye Bağlı Kalıtım-I Dersi Ders Sunusu

Biyoloji - 10. Sınıf

Kalıtımın Genel İlkeleri: Eşeye Bağlı Kalıtım-I

Eşeye Bağlı Kalıtım-I

Kromozomlar, eşey kromozomları ve vücut kromozomları olmak üzere iki gruba ayrılır. Eşeyi (cinsiyeti) ve diğer bazı özellikleri belirleyen genleri taşıyan kromozomlara gonozom (eşey kromozomları) adı verilir. Eşey kromozomu dışındakilere ise otozom (vücut kromozomları) adı verilir.

İnsanların Kromozom Yapısı

İnsanların vücut hücrelerinde bulunan 2n = 46 kromozomun 44 tanesi otozom, 2 tanesi gonozomdur. Vücut hücrelerinde:

  • Dişilerin kromozomları: 44 + XX
  • Erkeklerin kromozomları: 44 + XY

Eşeye Bağlı Genler ve Karakterler

Cinsiyeti belirleyen X ve Y kromozomları üzerinde yer alan genler eşeye bağlı genler olarak adlandırılır. Eşey kromozomlarıyla dölden döle taşınan genlerin oluşturduğu karakterlere eşeye bağlı karakterler denir.

Dişi ve Erkeklerde Eşey Kromozomlarının Etkisi

  • Dişilerde: X kromozomları tam homolog olduğu için tüm özellikler iki alelle belirlenir.
  • Erkeklerde: X ve Y kromozomları tam homolog değildir.
    • Homolog bölgedeki özellikler iki alelle belirlenir.
    • Homolog olmayan bölgedeki özellikler tek alelle belirlenir.

X ve Y'nin Homolog ve Homolog Olmayan Bölgeleri

  • X ve Y’nin Homolog Bölgesi: Bu bölgede taşınan her özellik anne ve babadan gelen iki alelle belirlenir. Örneğin, tam renk körlüğü X ve Y’nin homolog bölgesinde bulunan çekinik bir genle kalıtılır.
  • X Kromozomunun Homolog Olmayan Bölgesi: Dişilerde iki alelle belirlenirken erkeklerde (tek X bulunduğundan) bir alelle belirlenir.
  • Y Kromozomunun Homolog Olmayan Bölgesi: Burada taşınan özellikler babadan gelen tek bir genle belirlenir ve yalnızca erkeklerde görülür. Babada var olan bir özellik tüm erkek çocuklara aktarılır.

X Kromozomuna Bağlı Baskın Alellerin Kalıtımı

X kromozomuna bağlı baskın alellerin oluşturduğu özellikler, dişilerde XX bulunduğundan daha yaygın görülür. Örneğin, bozuk dentin hastalığı X kromozomuna bağlı baskın bir alel tarafından belirlenir ve bu bireylerde çarpık diş yapısı görülür.

Örnek Sorular

Soru 1

Sadece Y kromozomu ile taşınan bir karakterle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

  1. Kız çocuklarında görülme ihtimali yoktur.
  2. Diğer eşey kromozomunda bu genin aleli yoktur.
  3. Bu özelliği taşıyan babanın tüm erkek çocuklarına gen aktarılır.

Cevap seçenekleri: A) Yalnız I, B) Yalnız II, C) I ve II, D) I ve III, E) I, II ve III

Soru 2

X ve Y kromozomları üzerindeki bazı bölgeler a, b, c şeklinde gösterilmiştir. Bu bölgelerle ilgili aşağıdaki ifadelerden hangileri doğrudur?

  1. a bölgesindeki genler birbirinin homoloğudur.
  2. b bölgesinde renk körlüğü, hemofili genleri bulunabilir.
  3. c bölgesindeki genler babadan sadece erkek çocuklarına aktarılır.

Cevap seçenekleri: A) Yalnız I, B) Yalnız II, C) I ve II, D) I ve III, E) I, II ve III

Soru 3

Bozuk dentin, X kromozomuna bağlı baskın bir alelle kalıtılan bir hastalıktır (XD). Sağlıklı bir baba ile bozuk dentinli bir annenin sağlıklı çocukları olduğuna göre:

  1. Anne ve babanın genotiplerini yazınız.
  2. Bozuk dentinli erkek çocuklarının olma olasılığı nedir?
  3. Sağlıklı kız çocuklarının olma olasılığı nedir?